Sen i zasypianie dzieci
Prawidłowy, zdrowy, dający wypoczynek sen to jeden z najważniejszych warunków prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. W toku rozwoju dzięki działaniu systemów neurologicznego, hormonalnego, fizjologicznego, prawidłowych nawyków, ogólnych ustaleń funkcjonowania społecznego oraz pór dnia i nocy człowiek wykształca swoisty zegar biologiczny. Dzięki niemu wstajemy i zasypiamy o określonych porach. Prawidłowe funkcjonowanie naszego zegara biologicznego pozwala na dobre działanie organizmu w ciągu dnia oraz daje wytchnienie i odpoczynek w ciągu nocy. Wyspany, wypoczęty organizm działa lepiej na wszystkich płaszczyznach, zaczynając od fizycznej energii i siły a kończąc na emocjonalności i funkcjonowaniu społecznym i osobistym.
Wielu rodziców przychodzących z dziećmi do gabinetów psychologicznych uskarża się na trudności w zakresie snu i zasypiania u swoich dzieci. Dotyczy to rodziców dzieci małych jak i tych starszych, od niemowląt, poprzez dzieci w wieku przedszkolnym, młodszym szkolnym oraz nastolatków.
Głównie zgłaszane problemy obejmują zazwyczaj:
- Nieprawidłowy rytm dobowy (dziecko nie kładzie się o ustalonej porze, czasami zasypia o wczesnej godzinie a innym razem nie potrafi zasnąć do późnych godzin nocnych; nieregularnie przysypia w ciągu dnia; czasami wstaje wcześnie rano a innym razem trudno je dobudzić na czas, aby zdążyć dojechać do przedszkola, szkoły, pracy).
- Zbyt długi sen w nocy oraz częste i długie drzemki w ciągu dnia.
- Niechęć do położenia się spać, protestowanie, płacz, krzyk trwający długi czas co najmniej kilka razy w tygodniu.
- Protest i niechęć do samodzielnego zasypiania oraz spania we własnym łóżku bez obecności rodzica lub chęć spania z rodzicami w ich łóżku.
- Niespokojny sen połączony z częstym przebudzaniem się, drażliwość w ciągu nocy i wynikające z tego zmęczenie dziecka w ciągu dnia.
- Często pojawiające się koszmary senne, przebudzanie z krzykiem i płaczem, oblewanie zimnym potem.
- Lęk przed samodzielnym zasypianiem, ciemnością, potworami.
Zdarzają się oczywiście dzieci, które położone do łóżka szybko zasypiają przesypiając całą noc i wstają o ustalonej porze. Rodziców takich dzieci można by nazwać prawdziwymi szczęściarzami, ponieważ znaczna większość dzieci przynajmniej w jednym okresie swojego życia doświadcza jakichś trudności w zakresie snu i zasypiania, co w sposób naturalny odbija się również na ich rodzicach i rodzeństwie.
Jest wiele sposobów usypiania dzieci, metody te zmieniają się wraz z upływem lat i wchodzenia w życie nowych trendów w tym aspekcie. W niniejszym artykule chciałabym przybliżyć czytelnikom kilka zasad mogących w znaczącym stopniu zmniejszyć natężenie trudności w zakresie snu i zasypiania u dzieci a możliwie nawet wyeliminować ten istotny kłopot.
1.Gdy nasze dziecko boi się zasnąć, ponieważ występuje u niego strach przed ciemnością:
- Zorganizujmy wieczorne zabawy w ciemności np. z użyciem latarek, kiedy to będziemy wspólnie z dzieckiem odkrywać tajemnice szafy, zaglądniemy pod łóżko oraz w inne miejsca, które wydają się dziecku przerażające. Zabawmy się w odkrywanie cieni, pokażmy dziecku, jak powstaje cień i zamieńmy „czarnego potwora” w zabawę w zgadywanie „czyj to cień?”.
- Pozwólmy dziecku na włączenie specjalnej lampki nocnej o przymglonym świetle, która nie rozproszy jego uwagi a pozwoli na poczucie komfortu i bezpieczeństwa.
- Porozmawiajmy z dzieckiem o tym, że rodzice śpią w pokoju obok i nawet w nocy dbają o to, aby dziecko było bezpieczne.
- Wybierzmy z dzieckiem towarzysza snu (ulubionego misia, kocyk, lalkę).
- Stwórzmy wraz z dzieckiem listę „Co mogę zrobić, kiedy w nocy będę się bał/a?” i zawieśmy ją blisko łóżka. Na liście mogą znaleźć się propozycje takie, jak: „Pomyślę, że mama i tata są w pokoju obok i nic złego mi się nie stanie”; „Wyobrażę sobie najmilszą rzecz, która ostatnio mi się przydarzyła”; „Przytulę swojego towarzysza snu”, „Włączę lampkę nocną, żeby oświetliła pokój” i in. Taka lista powinna być stworzona wraz z dzieckiem, spisana bądź opatrzona odpowiednimi obrazkami (w przypadku, gdy dziecko nie potrafi jeszcze czytać).
- Gdy dziecku śnią się koszmary omówmy je z nim i spróbujmy dokończyć opowieść senną tak, aby zakończyła się pozytywnie (np. „…a wtedy potwór przytulił się do Krzysia i zapytał, czy mogliby zostać najlepszymi przyjaciółmi. Od tej pory Krzysiu z nowym kolegą bawił się i przeżywał fantastyczne przygody.”) lub narysujmy straszną postać ze snu razem z dzieckiem i kolorowymi pisakami/ kredkami zmieńmy ją tak, aby wyglądała śmiesznie, a nie strasznie.
2. Gdy nasze dziecko ma rozregulowany rytm dobowy, protestuje przed samodzielnym zasypianiem, jest drażliwe przed snem i w ciągu nocy:
- Ustalmy z dzieckiem określoną porę zasypiania i wstawania i zapiszmy tą zasadę w widocznym miejscu. Ważne jest, aby nie narzucać dziecku jednoznacznie zasad w sposób autorytarny. Dużo lepiej zadziała metoda, podczas której ustalamy coś WSPÓLNIE razem z dzieckiem, gdy obie strony mogą wypowiedzieć swoje zdanie i zgadzają się na określony kompromis.
- Posłużmy się tabliczką motywacyjną: przyczepiamy naklejki/ żetony/ guziki na specjalnej tabliczce za każdym razem, gdy dziecko zastosowało się do ustalonej zasady. Ważne jest, aby prowadzić tabliczkę w sposób atrakcyjny dla dziecka, wzmacniać u niego chęć usamodzielniania się oraz motywację do osiągania postawionych celów.
- Zadbajmy o higienę snu dziecka: rozkładajmy pościel na łóżku dopiero w momencie, gdy dziecko ma położyć się spać. Zabawa w pościeli oraz długie przebywanie w rozłożonym łóżku o ile wielce przyjemne jednak negatywnie wpływają na możliwość szybkiego zaśnięcia. Niech łóżko kojarzy się dziecku ze snem i wypoczynkiem a nie z zabawą i energią.
- Zadbajmy o odpowiednie warunki przed snem: pokój dziecka przed snem powinien zostać wywietrzony, temperatura powinna być optymalna (ani za zimno, ani za gorąco), powietrze nie powinno być ani nadmiernie wilgotne ani zbyt suche.
- Unikajmy podawania dużej ilości płynów dziecku przed snem, ponieważ będzie to skutkowało wstawaniem w nocy do toalety.
- Unikajmy podawania posiłków dziecku przed samym snem, gdyż funkcje trawienia będą utrudniały zaśnięcie oraz mogą przyczyniać się do wybudzania w ciągu nocy.
- Ustalmy z dzieckiem „rytuał zasypiania”: umówmy się na określony harmonogram (np. kąpiel, przebranie w piżamę, czytanie bajki/ śpiewanie kołysanek, ucałowanie dziecka, opuszczenie pokoju przez rodzica, zaśnięcie dziecka) oraz zawieśmy go w widocznym miejscu.
- Starajmy się unikać szaleńczych zabaw tuż przed snem, oglądania telewizji, słuchania głośnej rytmicznej muzyki. Zastąpmy te czynności spokojniejszymi aktywnościami, które pomogą dziecku się wyciszyć i przygotować organizm do zaśnięcia.
- Bądźmy w swoich postanowieniach stanowczy i konsekwentni a jednocześnie pełni sympatii i życzliwości dla dziecka.
- Starajmy się nie wywoływać zbyt silnych emocji u dziecka tuż przed snem (zarówno tych przyjemnych, takich jak radość i zadowolenie, jak i tych nieprzyjemnych, takich jak smutek, strach czy złość), gdyż pobudzone będzie miało trudność z zaśnięciem.
Wyżej wymienione propozycje stosowane w odpowiedni sposób mogą w znacznym stopniu ułatwić sprawę snu i zasypiania zarówno dziecku jak i pozostałym członkom rodziny. Należy jednak pamiętać o tym, żeby umiejętnie dostosować je do dziecka i jego wieku. Zdarzają się sytuacje na tyle trudne, że niezbędne będzie wsparcie specjalisty (zaburzenia snu, zaburzenia lękowe, emocjonalne). W sytuacji wątpliwości oraz strachu przed nieumiejętnym zastosowaniem tych oraz innych metod serdecznie polecam konsultację psychologiczną ze specjalistą, pod którego bacznym okiem będą Państwo mogli w prawidłowy sposób zadbać o komfort snu i zasypiania u Waszych pociech.
Psycholog dziecięcy mgr Martyna Cembrzyńska
Bibliografia:
- F. L. Ilg, L. B. Ames, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat., GWP, Sopot 2015.
- P. C. Kendall, Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji., GWP, Sopot 2015.